Ομάδα Αρχιτεκτονικής εκπαίδευσης και σχεδιασμού (ομάδα Α.).

Εμψυχώτριες: Ζωγραφιά Καρέκου, Κατίτα Χρυσανθοπούλου (αρχιτέκτονες μηχανικοί, πολεοδόμοι). 45ο δημοτικό σχολείο Δήμου Αθηναίων.

Φεβρουάριος ? Μάϊος 2018.

 

Η Ομάδα Αρχιτεκτονικής εκπαίδευσης και σχεδιασμού (ομάδα Α.) πραγματοποιεί τη δράση "Μια βιβλιοθήκη για το σχολείο" στο 45ο δημοτικό σχολείο του δήμου Αθηναίων, στο πλαίσιο του προγράμματος Ανοιχτά Σχολεία, του Δήμου Αθηναίων που υλοποιείται με αποκλειστικό δωρητή το Stavros Niarchos Foundation και το συντονισμό του Athens Partnership.

 

Η ομάδα Α. μέσα από το συμμετοχικό σχεδιασμό και τα εργαστήρια αρχιτεκτονικής σύνθεσης και κατασκευής, μετασχηματίζει τον σχολικό χώρο με σκοπό να φιλοξενήσει την ανταλλακτική βιβλιοθήκη του σχολείου. Η Ομάδα Α. στηρίζει τον ισχυρισμό οτι το σχολείο - ως χώρος και λειτουργία - μπορεί να αλλάξει. Εργάζεται καθοδηγώντας τον συμμετοχικό σχεδιασμό και την πολύπλευρη συνεργασία των παιδιών και της ευρύτερης κοινότητας. Επιθυμεί να εμψυχώνει τη συλλογική επιθυμία για ένα νέο σχολικό χώρο. Τα κύρια θέματα εστίασης της διερεύνησής της ομάδας είναι : η ενεργή συμμετοχή των παιδιών στο μετασχηματισμό του σχολικού χώρου, η συνεργασία των παιδιών με τους εκπαιδευτικούς και την ευρύτερη κοινότητα, η σύνδεση της διαδικασίας του μετασχηματισμού του χώρου με τη μαθησιακή διαδικασία.

 

«Ο υλικός χώρος αποτελεί πρωτεύον στοιχείο του περιβάλλοντος. Ωστόσο, θεωρούμε οτι η παιδαγωγική του σημασία δε μελετήθηκε ακόμα ως ιδιαίτερη παιδαγωγική διάσταση και λειτουργική οντότητα στο πλαίσιο των επιστημών της αγωγής.» (Roth, 1966) Στην αρχιτεκτονική, κατά τη μελέτη του χώρου, κρίνεται σημαντική η αναζήτηση του βιωμένου χώρου,  το πώς ο χώρος επηρεάζει τις ψυχικές λειτουργίες της ταυτότητας, του προσανατολισμού, της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και της ψυχοσύνθεσης του ατόμου.  Τα ερεθίσματα ενός χώρου, η εμπειρία και οι μνήμες του ατόμου συνεργάζονται στην αναζήτηση της χωρικής σύλληψης. Σύμφωνα με τις ιστορικό-πολιτιστικές προσεγγίσεις του Vygotsky, η σύνδεση του περιβάλλοντος με την ανάπτυξη του παιδιού χρειάζεται να δομείται με σχεσιακά εργαλεία που μεταβάλλονται ανάλογα με το στάδιο της ανάπτυξης στο οποίο βρίσκεται το παιδί (Vygotsky, 1994).

 

Η κατασκευή του τόπου με συμμετοχικές πρακτικές στο σχολικό χώρο κρίνονται απαράιτητες. Η ενθάρρυνση της επέμβασης του παιδιού, είτε είναι εικαστική, είτε χωρική (αρχιτεκτονική) μπορεί να αποτελέσει σημαντικό εργαλείο για τις παιδαγωγικές προσεγγίσεις. Σε αυτή τη διαδικασία, αρχικά, τα παιδιά επιθυμούν να επιλύσουν το ζήτημα της χωρικής νοηματοδότησης, δηλαδή, να τροφοδοτήσουν το χώρο με ένα νόημα, ή αλλιώς να κατασκευάσουν έναν τόπο, έτσι ώστε να τον αναλύσουν και να τον οικειοποιηθούν. Ο ανθρωπογενής τόπος σημαίνει κάτι περισσότερο από μια τοποθεσία με ένα συγκεκριμένο χαρακτήρα, καθώς λαμβάνει την πράξη της κατοίκησης, της οικειοποίησης και της νοηματοδότησης.

 

Ο Walden (2015) υποστηρίζει πως όταν συναντιούνται οι ανάγκες και επιθυμίες των παιδιών, των εκπαιδευτικών και των γονέων σε μία διαδικασία συμμετοχικού σχεδιασμού, παρατηρούμε μία σειρά από θετικά αποτελέσματα, όσον αφορά στο χώρο και στην παιδαγωγική. Καθώς ο χώρος και η χρήση του βελτιώνονται, προσφέρονται νέα πεδία χωρικής εξερεύνησης στους χρήστες. Επιπλέον, οι διαδικασίες αυτές συνεισφέρουν στη δημιουργική αλληλεπίδραση των τριών ομάδων μεταξύ τους. Αυτή η συνεργασία βοηθάει, αρχικά, τα παιδιά να αναλαμβάνουν ρόλους σε ομάδες εργασίας, να σκέφτονται και να εργάζονται κατασκευάζοντας συνδέσεις μεταξύ της ατομικής και της συλλογικής ανάγκης, επιθυμίας, έκφρασης και διεκδίκησης. Δεύτερον, προωθεί την οριοθέτηση του σχολείου στην κοινότητα, στη γειτονιά και στο ευρύτερο περιβάλλον. Στις έρευνες που διεξάχθηκαν (Walden 2015: 113-122), οι σχεδιαστές των χώρων εργασίας τους (τα παιδιά) φαίνονται περισσότερο ικανοποιημένοι και εργάζονται με μεγαλύτερη ευχαρίστηση στο χώρο που κατασκεύασαν.

 

Η διερεύνηση των ζητημάτων που αναπτύσσονται οδηγεί στην επιτακτική αναθεώρηση του ρόλου του αρχιτέκτονα στο σχεδιασμό και το μετασχηματισμό των σχολικών κτιρίων, κατά τη σύγχρονη παιδαγωγική τάση του ανοίγματος του σχολείου στη κοινότητα. Η λογική θέτει στο κέντρο την παιδοκεντρική διάσταση. Η διαμόρφωση των εσωτερικών και εξωτερικών χώρων του κτιρίου, αλλά και των συνδέσεων μεταξύ τους χρειάζεται να λαμβάνει υπόψη της τον εφοδιασμό των χώρων με αναφορές που εγκαθιστούν τη συνθήκη της αναγνωρισιμότητας από τα μάτια των παιδιών και τη δημιουργία ευχάριστων, ασφαλών και φιλόξενων τόπων που ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους. Η στροφή στη γνώση του πώς τα παιδιά οικειοποιούνται, κατοικούν και μαθαίνουν, θεωρούνται βασικοί άξονες ενός σχεδιασμού που θα επηρεάσει και θα συνεισφέρει στην τωρινή και μελλοντική παιδαγωγική διαδικασία.

           

Στο πρόγραμμα ?Μια βιβλιοθήκη για το σχολείο?, τα παιδιά γίνονται ενεργοί αρχιτέκτονες! Κατανοούν το χώρο του σχολείου, εξερευνούν τις ανάγκες τους, φαντάζονται ένα νέο χώρο. Εργάζονται με τα εργαλεία του αρχιτέκτονα με σκοπό να σχεδιάσουν και να κατασκευάσουν μία πολυ-λειτουργική υπαίθρια βιβλιοθήκη για το σχολείο που ανοίγει στην κοινότητα. Στο σχεδιασμό και στην κατασκευή της βιβλιοθήκης συνεργάστηκαν δώδεκα παιδιά 6 εώς 11 ετών, κατά τη διάρκεια 16 συναντήσεων που οργανώθηκαν σε θεματικές περιόδους: α. εισαγωγή στα εργαλεία της σύνθεσης, β. αποτύπωση του χώρου και σύλληψη της ιδέας, γ. αρχιτεκτονικός σχεδιασμός, δ. κατασκευή.

 

Στο πρώτο μέρος, τα παιδιά ήρθαν σε επαφή με τη δουλειά και τα εργαλεία του αρχιτέκτονα. Συζητήσαμε για τις βασικές έννοιες της αρχιτεκτονικής, των ρυθμών και της κλίμακας. Αναλύσαμε τα στάδια του σχεδιασμού και της κατασκευής, της ενορχήστρωσης του έργου και της συνεργασίας των ομάδων εργασίας. Μιλήσαμε για τη λειτουργία και τη χρησιμότητα των βασικών σχεδίων, των τρισδιάστατων απεικονίσεων και της μακέτας. Αναρωτήθήκαμε για τη λειτουργία και τις ανάγκες μιας βιβλιοθήκης. Τέθηκαν τα ερωτήματα προς απάντηση: Ποιος είναι ο κατάλληλος χώρος; Ποια μορφή θα έχει η σύνθεση της βιβλιοθήκης; Ποιες λειτουργίες θα εξυπηρετεί; Τι όνομα θα δώσουμε στη βιβλιοθήκη; Συλλέξαμε τις βασικές μας εμπνεύσεις και ιδέες από διαφορετικούς υπάρχοντες σχολικούς χώρους στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

 

Στο δέυτερο μέρος, τα παιδιά αποτύπωσαν τον χώρο και οδηγήθηκαν στην ενορχήστρωση των διαφορετικών ιδεών για τη βιβλιοθήκη σε ένα κοινό σχέδιο. Εργάστηκαν σε ομάδες για την αποτύπωση και στη συνέχεια, μελέτησαν τις διαστάσεις του χώρου και των απαιτούμενων επίπλων στην ανθρώπινη κλίμακα. Εξερεύνησαν τις ανάγκες τους σχετικά με τη μορφή και τα μεγέθη των επίπλων. Έδωσαν διαφορετικές απαντήσεις σε νέα ερωτήματα.

 

Στο τρίτο μέρος, τα παιδιά ολοκλήρωσαν τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και παρουσίασαν την πρόταση στην κοινότητα. Τα παιδιά εργάστηκαν με σχέδια και τρισδιάστατες μικρογραφίες (μακέτες) για να επικοινωνήσουν τις προτάσεις για τη βιβλιοθήκη. Έτσι, υποδεχτήκαμε τις ανάγκες και τους οραματισμούς τους για το χώρο. Την ίδια περίοδο, υποδεχτήκαμε τη βιβλιοθηκονόμο, η οποία μας μίλησε για το επάγγελμα του βιβλιοθηκονόμου και έδωσε σημαντικές πληροφορίες για τη λειτουργία, τη μορφή και τις διαστάσεις, καθώς και την οργάνωση μιας βιβλιοθήκης. Ανακαλύψαμε συνδυασμούς επίπλων, υλικών και χρωμάτων. Μαζί με τον ξυλουργό, αναζητήσαμε τους τρόπους σύνδεσης και συνδεσμολογίας των ξύλινων στοιχείων, έτσι ώστε οι κατασκευές να είναι στέρεες, ασφαλείς και ανθεκτικές στο πέρασμα του χρόνου. Τέλος, εργαστήκαμε για την παρουσίαση της τελικής πρότασης, τη δημιουργία της αφίσας και της έκθεσης των έργων στην κοινότητα (μαθητές, εκπαιδευτικοί, γονείς).

 

Στο τέταρτο μέρος, τα παιδιά συνεργάστηκαν δημιουργικά στο κομμάτι της κατασκευής, εξακολουθώντας να δίνουν ιδέες, να καταγράφουν τις ανάγκες, να εγείρουν προβληματισμούς και να φαντάζονται νέους χώρους, μορφές και λειτουργίες. Μας έδωσε μεγάλη χαρά, οτι σχεδόν όλα τα παιδιά θέλησαν να εμπλακούν σε όλες τις εργασίες της κατασκευής (ξυλουργικές εργασίες, εργασίες χρωματισμών, μερεμέτια), στηρίζοντας το ένα το άλλο στις δυσκολίες και πάντα πρόθυμα να εξερευνήσουν ένα νέο πεδίο εργασίας.

 

Πέρα από το αποτέλεσμα ενός ωραίου χώρου στο σχολείο που ανταποκρίνεται στις ανάγκες (λειτουργικές και αισθητικές) των παιδιών, πιστεύουμε πως οι παιδαγωγικοί στόχοι του εργαστηρίου εκπληρώθηκαν ικανοποιητικά μέσα από τα εργαστήρια που εξελίχθηκαν, με τη διαδοχή των θερματικών περιόδων. Τα παιδιά εμπλούτισαν τις γνώσεις τους με αρχιτεκτονικές γνώσεις και τον ανοιχτό διάλογο για το χώρο και τον μετασχηματισμό του, με πρακτικές που εστιάζουν στην εξάσκηση της χωρικής αντίληψης, με βιωματικές δράσεις που έγειραν προβληματισμούς και ερωτήματα που χρειάζεται να απαντηθούν (καλλιεργώντας την κριτική σκέψη). Επιπλέον, εφοδιάστηκαν με γνώσεις της μαστορικής τέχνης, ερχόμενα σε βιωματική σχέση με τις τέχνες αυτές, καθοδηγούμενα από ειδικούς. Τέλος, τα παιδιά ανακάλυψαν νέους τρόπους να συνεργάζονται και να αναλαμβάνουν την ευθύνη της πρωτοβουλίας, προσφέροντας ένα έργο στο σχολείο, έργο που λαμβάνει υπ? όψην την κοινότητα, επιθυμώντας να ικανοποιήσει τις ανάγκες και τις επιθυμίες των μαθητών, των εκπαιδευτικών και των κατοίκων της γειτονιάς.

 

Αθήνα, 18 Μαϊου 2018

 

 

 

Βιβλιογραφία

 

 

Chawla, L. (2002). ?Insight, creativity and thoughts on the environment?: integrating children and youth into human settlement development.  Στο Environment & Urbanization Vol 14 No 2. Διαθέσιμο στο https://www.researchgate.net/publication/239585732_Insight_creativity_and_thoughts_on_the_environment_Integrating_children_and_youth_into_human_settlement_development

 

Chombart de Lauwe, P. (1976). L? appropriation de l? espace et changement social. Montrouge: Centre d? Ethnologie Sociale et de Psychologie. NOUVELLE S?RIE, Vol. 66 (Janvier-Juin 1979), pp. 141-150) διαθέσιμο στο http://www.perlaserfaty.net/documents/76725-SERFATY-APPROPRIATIONESPACE_Lauwe1.pdf Published by: Presses Universitaires de France

 

Edwards, C., Gandini, L., Forman, G., (2000). Reggio Emilia. Οι χίλιες γλώσσες των παιδιών της προσχολικής ηλικίας. Μτφρ. Α. Βεργιοπούλου. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.

 

Hertzberger, H. (2002). Μαθήματα για σπουδαστές αρχιτεκτονικής. Μτφρ. Τ. Τσοχαντάρη. Αθήνα: Πανεπιστημιακές εκδόσεις ΕΜΠ.

 

Houssaye, J. (2000). Δεκαπέντε παιδαγωγοί. Σταθμοί στην ιστορία της παιδαγωγικής σκέψης. Μτφρ. Δ. Καρακατσάνη. Αθήνα: Μεταίχμιο.

 

Morin, D. (2016). Παραδίδω το μάθημα ή κάνουμε μάθημα; Διαθέσιμο στο  https://skasiarxeio.wordpress.com/κειμενα/denis-morin-παραδιδω-το-μαθημα-ή-κανουμε-μαθημ/  

 

Norberg-Schulz, C. (2009). Genius Loci. Το πνεύμα του τόπου. Μτφρ. Μ. Φραγκόπουλος. Αθήνα: Πανεπιστημιακές εκδόσεις ΕΜΠ.

 

Perec, G. (1974). Χορείες χώρων (Esp?ce d? espaces). Μτφρ. Α. Κυριακίδης. Αθήνα: Υψιλον.

 

Piaget, J. (2000). Περί παιδαγωγικής. Μτφρ. Μ. Αβαριτσιώτη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

 

Schmind, J.R. (1984). Οι δάσκαλοι σύντροφοι και οι σχολικές κοινότητες. Μτφρ. Ε. Χατζιδάκη. Αθήνα: Ανδρομέδα.

 

Simmel, G. (1994). The Bridge and the door. Στο Theory, Culture and Society Vol.11: 5-10. London, Thousands Oaks, New Delhi: Sage.

 

Turner, V. (2015). Από την τελετουργία στο θέατρο. Η ανθρώπινη βαρύτητα του παιχνιδιού. Μτφρ. Φ. Τερζάκης. Αθήνα: Εκδόσεις Ηριδανός.

 

Τσουκαλά, Κ. (2010). Τάσεις στη σχολική αρχιτεκτονική. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.

 

Van Gennep, A. (2016). Τελετουργίες διάβασης. Συστηματική μελέτη των τελετών. Μτφρ. Θ. Παραδέλλης. Αθήνα: Εκδόσεις Ηριδανός.

 

Vygotsky, L. (1994). The problem of the environment. Στο R. Van Der Veer και J. Valsiner (επιμ.), The Vygotsky Reader, σ. 338-354. Οξφόρδη: Blackwell.

 

Walden, R. (επιμ.) (2015). Schools for the future. Designs Proposals from Architectural Psychology. Wiesbaden: Springer.